QafqazvəCənubi Asiyaregionlaritarixi, mədəni va geosiyasi baxımdan bir-biri ilə sıx əlaqələrə malikdir. Xüsusilə Ermənistan-Hindistan və Pakistan-Azərbaycan münasibətləri buiki müxtəlif bölgənin ölkələri arasindaki əlaqələrin daha dərindən təhlil edilməsini tələb edir. Son illərdə Ermənistan-Hindistan münasibətlərinin inkişafı və bu prosesin Cənubi Qafqazda daha genis geosiyasi kontekstdə necə qiymətləndirilməsi suallar doğurur. Bu məqalədə Ermənistan-Hindistan münasibətlərinin Pakistan-Azərbaycan əlaqələrinə alternativ olub-olmayacağ məsələsinə nəzər yetiriləcək.
Ermənistan və Hindistan arasındakı diplomatik əlaqələr tarixi köklərə malik olsa da, müasir dövrdə daha da güclənib. Hindistan, Cənubi Qafqaz regionu ilə marağını artıraraq Ermənistan ilə siyasi, iqtisadi və mədəni əməkdaşlığı genişləndirməkdədir. Hindistanın Ermənistanla əlaqələri, xüsusilə Azərbaycan və Pakistan arasındakı sıx əməkdaşlıq fonunda yeni geosiyasi balans yarada bilər.
Ermənistan-Hindistan münasibətlərinin əsasını siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq təşkil edir. Hindistan, Ermənistanı Cənubi Qafqazdakı strateji müttəfiq kimi görür və bu əməkdaşlıq iki ölkə arasında hərbi sahədə də inkişaf etməkdədir. Hindistanın Ermənistana silah satması bu əməkdaşlığın təhlükəsizlik istiqamətindəki mühüm addımlarından biridir. Bundan əlavə, Ermənistan, Hindistan üçün Rusiya və İran kimi regional aktorlarla əlaqələri daha da inkişaf etdirmək baxımından bir körpü rolunu oynaya bilər.
Pakistan və Azərbaycan arasındakı münasibətlər isə ənənəvi olaraq qardaşlıq və strateji tərəfdaşlıq çərçivəsində qiymətləndirilir. Hər iki ölkə müsəlman dünyasında möhkəm əlaqələrə malikdir və bu, onların beynəlxalq platformalarda bir-birini dəstəkləməsinə səbəb olub. Pakistan, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsində mövqeyini açıq şəkildə dəstəkləyir və Ermənistanı tanımayan az sayda ölkələrdən biridir. Pakistan-Azərbaycan münasibətləri ticarət, müdafiə, enerji və mədəni sahələrdə geniş əməkdaşlıqla zəngindir.
Pakistan və Azərbaycanın hərbi sahədə əməkdaşlığı xüsusilə diqqət çəkir. Hər iki ölkə müştərək hərbi təlimlər keçirir və Pakistanın müdafiə sənayesi Azərbaycana dəstək göstərir. Bundan əlavə, Azərbaycan və Pakistan arasında ticarət əlaqələri enerji sektorunda daha da dərinləşməkdədir.
Ermənistan-Hindistan və Pakistan-Azərbaycan münasibətlərinin bir-birinə alternativ olub-olmayacağı məsələsi, ilk növbədə geosiyasi maraqlardan asılıdır. Hindistan və Pakistan, Cənubi Asiyanın iki əsas rəqibidir və hər biri öz strateji tərəfdaşlarını qlobal və regional səviyyədə genişləndirmək üçün addımlar atır. Ermənistan və Hindistan arasındakı əlaqələr, Pakistan-Azərbaycan münasibətlərinə birbaşa alternativ olaraq görülməyə bilər, lakin bu əməkdaşlıq bölgədə yeni geosiyasi xəritələr yarada bilər.
Hindistanın Ermənistanla yaxınlaşması, Cənubi Qafqazda geosiyasi balansı dəyişə bilər. Azərbaycan, Pakistan ilə sıx əlaqələrini davam etdirərkən, Ermənistan Hindistan ilə əməkdaşlığı dərinləşdirir. Bununla yanaşı, hər iki münasibət zənciri daha geniş regional və qlobal oyunçuların maraqlarına təsir edir. Məsələn, Rusiya və Türkiyə, Cənubi Qafqazdakı əsas güclərdir və bu iki dövlətin də Hindistan-Pakistan rəqabətində müəyyən rolları var.
Azərbaycan, öz xarici siyasətində balanslı mövqe saxlamağa çalışsa da, Pakistan ilə strateji əlaqələr onun xarici siyasət kursunun vacib bir parçası olaraq qalır. Ermənistan-Hindistan münasibətləri isə daha çox Ermənistanın regional təcridini azaltmaq və Hindistanın Cənubi Qafqazdakı təsirini artırmaq məqsədi güdür.
Ermənistan-Hindistan münasibətləri Pakistan-Azərbaycan əlaqələrinə tam alternativ ola bilməz, lakin bu münasibətlər, hər iki tərəfin regiondakı geosiyasi maraqlarını genişləndirmək üçün mühüm bir elementə çevrilə bilər. Pakistan və Azərbaycanın yaxınlığı, müsəlman dünyasındakı ortaq dəyərlərə və strateji maraqlara söykənir, Ermənistan və Hindistanın əlaqələri isə daha çox hərbi və siyasi sahələrdə maraqların üst-üstə düşməsi ilə formalaşır.
Cənubi Qafqaz və Cənubi Asiya arasındakı bu mürəkkəb əlaqələrdə gələcək inkişaflar, bu münasibətlərin hansı istiqamətdə dəyişəcəyini göstərəcək. Amma açıq olan odur ki, Ermənistan-Hindistan və Pakistan-Azərbaycan münasibətləri regionun geosiyasi gələcəyində mühüm rol oynamağa davam edəcək.
Mahmudova Əsmər, Azərbaycan üniversiteti, İctimai Elmlər fakültəsi
