Çinin “Bir Kəmər, Bir Yol” (Belt and Road Initiative – BRI) layihəsi, Çin hökumətinin 2013-cü ildə başladığı, əsasən Asiya, Avropa və Afrika arasında iqtisadi əlaqələri möhkəmləndirməyi hədəfləyən qlobal infrastruktur və inkişaf təşəbbüsüdür. Bu layihə, qədim İpək Yolu ticarət marşrutlarını yenidən canlandırmaq məqsədi daşıyır və həm quru, həm də dəniz yolunu əhatə edir.
Çin ilə Azərbaycan xalqları arasında böyük tarixə malik olan dostluq münasibətləri nəticəsində Azərbaycan Çinin irəli sürdüyü “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünə Qafqaz regionunda dəstək verən ilk ölkə olub. Bu baxımdan “Bir kəmər, bir yol” strategiyasının həyata keçirilməsində Azərbaycan logistika mərkəzi, qovşaq və körpü rolunu oynayır.
Bu təşəbbüsün reallaşması regiona və dünyaya aşağıdakı təsirləri vəd edir:
1.İqtisadi İnkişaf və Ticarət Həcmində Artım
BRI layihəsi, infrastrukturun, xüsusilə də yolların, dəmir yollarının, limanların və enerji layihələrinin inkişafına böyük sərmayələr yatırır. Bu, tranzit və logistikanı asanlaşdırır, malların daha sürətli və səmərəli şəkildə daşınmasını təmin edir.
Layihə, ticarət əlaqələrini gücləndirərək müxtəlif ölkələr arasında iqtisadi inteqrasiyanı dərinləşdirir. Yollar və dəmiryolları daha çox ölkəni ticarət axınlarına qoşulmağa imkan yaradır, bu da ticarət həcminin artmasına kömək edir.
2. Yeni İnvestisiya İmkanları
Layihə, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkəyə investisiya cəlb edir. Bu investisiyalar iqtisadi böyüməni təşviq edir və yeni iş yerləri yaradır. İnfrastrukturun yaxşılaşdırılması ilə digər sektorlara, xüsusilə kənd təsərrüfatı, sənaye və turizm sahələrinə dəstək verilir.
3. Regional Əməkdaşlıq və İnteqrasiya
BRI müxtəlif ölkələr arasında əməkdaşlıq əlaqələrini gücləndirir. Təşəbbüs vasitəsilə ölkələr arasında iqtisadi inteqrasiya dərinləşir və regional ticarət blokları formalaşır. Əməkdaşlıq artdıqca, layihədə iştirak edən ölkələr arasında siyasi sabitliyin də güclənəcəyi ümid edilir.
4. Enerji Təhlükəsizliyinin Gücləndirilməsi
Layihə, enerji resurslarının tədarükünü təmin etmək üçün yeni enerji boru kəmərləri və enerji stansiyalarının inşasını əhatə edir. Bu, enerji resurslarının təhlükəsizliyini artırır və enerji tranzit marşrutlarını şaxələndirir. Çin və digər ölkələr üçün enerji tədarükündə asılılığı azaltmağa kömək edir.
5. Qlobal İqtisadi və Siyasi Təsir
BRI layihəsi, Çin üçün qlobal səviyyədə daha güclü bir iqtisadi təsir yaratma imkanı verir və onun geosiyasi nüfuzunu artırır. Çin, bir çox ölkədə strateji infrastruktur layihələrinə investisiya qoyaraq qlobal iqtisadi nizamın formalaşmasında daha təsirli bir rol oynamağa çalışır. Çin ilə digər ölkələr arasında ticarət və investisiya əlaqələrinin möhkəmlənməsi, dünyanın bir çox ölkəsi üçün Çinin iqtisadi təsirini daha da artırır.
6. Qlobal Ticarətin Yenidən Formalaşması
BRI, ənənəvi qlobal ticarət yollarını genişləndirərək və yenilərini açaraq dünya ticarət axınlarını dəyişə bilər. Layihə, ənənəvi dəniz yollarına alternativ quru yolları yaradaraq, xüsusən Avropa və Asiya arasında ticarətin yenidən təşkil edilməsinə səbəb ola bilər. Bu dəyişikliklər, mövcud ticarət şəbəkələrini dəyişdirə və yeni iqtisadi mərkəzlər formalaşdırmağa səbəb ola bilər.
7. Ekoloji Təsirlər və Sosial Çağırışlar
Layihənin geniş miqyasda həyata keçirilməsi ekoloji təsirlərə də səbəb ola bilər, çünki yeni infrastruktur layihələri təbii mühitə təsir edə bilər. Bəzi ölkələrdə layihələr ekoloji narahatlıqlara və yerli əhali ilə əlaqədar sosial məsələlərə yol aça bilər. Bununla yanaşı, layihənin uzunmüddətli dayanıqlılığı və ekoloji təsirləri də nəzərə alınaraq, ekoloji cəhətdən daha davamlı həllərə ehtiyac var.
Çin Xalq Respublikası Bir yol, bir kəmər layihəsilə dünya siyasət və iqtisadiyyatını, ölkələr arasında münasibətləri yeni müstəviyə aparır. Layihə hər hansı işğalçılığa və ya qlobal konfliktə yol açmır əksinə münaqişəli tərəfləri bir-birinə birləşdirir. Asiya və Afrikada getdikce nüfuzu azalan ölkələr üçünsə Bir yol, bir kəmər proyetki iflasla və uğursuzluq təəssüratındadır. Çin Bir yol, bir kəmər vasitəsilə yalnız dövlətləri bir-birinə bağlamır o cümlədən Çin xalqını dünyanın qabaqcıl xalqlarından biri etməyi planlayır. Digər tərəfdən iqtisadi çətinliklərlə üzləşən qlobal ictimaiyyəti Çin üsulu idarəetmə və Qloballaşma ilə tanış etməkdədir. Azərbaycanla Çin arasında yeni münasibətlər mərhələsi başlayıb və müsbətlə yanaşı mənfi təsirlərin də olması qaçınılmazdır.
Hacıyeva İlahə
Azərbaycan Universiteti
