2022-ci il 29 noyabrda Pyu araşdırma mərkəzinin yayımladığı hesabata əsasən, ölkələrin təxminən dörddə biri pandemiya zamanı dini mərasimlərin qarşısını almaq üçün güc tətbiq edib; digər dövlət məhdudiyyətləri və dinlə bağlı sosial qarşıdurma kifayət qədər sabit qalıb.
COVID-19 pandemiyasının qlobal miqyasda yayıldığı 2020-ci ildə bir çox ölkə onun yayılma tempini aşağı salmaq məqsədi ilə ictimai toplantıları məhdudlaşdırdı. Bu hesabat – Pyu Tədqiqat Mərkəzinin dünyada dinə qoyulan məhdudiyyətlərə dair 13-cü illik araşdırması – məhdudiyyətlərin və digər ictimai sağlamlıq tədbirlərinin dini qruplara necə təsir etdiyinə və onların necə reaksiya verdiyinə diqqət yetirir. Əsas nəticələr arasında aşağıdakı müddəalar yer alıb:
- Tədqiq olunan bütün ölkələrin və ərazilərin təxminən dörddə birində hökümət (198-dən 46-sı və ya 23%) ibadət xidmətləri və digər dini mərasimlərdə koronavirusla bağlı məhdudiyyətləri tətbiq etmək üçün həbslər və həbs cəzaları kimi fiziki vasitələrdən istifadə etdilər. Nümunə olaraq, Komor adaları , Qabon və Nepalda polis COVID -19 qapanma qaydalarını pozan dini toplantıları dağıtmaq üçün gözyaşardıcı qazdan istifadə edib. ABŞ-da, Nyu-Cersi ştatında polis, əyalətin karantin qaydalarını pozan bir ravvin dəfn mərasimində 15 nəfəri həbs etdi. (Mətbuatda yayılan məlumatlara görə , həbslər bəzi yas mərasimlərinin iştirakçılarının etirazlarından və mübahisələrindən sonra baş verib ki, bununla da polis izdihamı dağıtmağa çalışmışdı. Cənubi Koreyada hökümət Məsih Şinçeonji Kilsəsinin baş qərargahına basqın edib, əsasən ictimai toplantılara qoyulan məhdudiyyətləri pozduğuna görə dini lider hökümətlə virusun yayılmasını izləyə bilmək üçün üzvlük siyahılarını bölüşməkdən imtina etdi. Hindistanda iki xristian polis nəzarətində döyüldükdən sonra öldü; Onlar Tamil Nadu ştatında COVID-19 komendant saatını pozmaqda günahlandırılıblar.
- Dini qruplar 198 ölkədən 54-də (27%) ictimai səhiyyə tədbirlərinə qarşı məhkəmə iddiaları qaldırıb. Ümumi şikayət ondan ibarət idi ki, ya digər dini qruplarla ya da mağazalar və restoranlar kimi toplaşma yerləri ilə, müqayisədə bəzi kilsələr, məscidlər, sinaqoqlar və digər ibadət evlərinə qeyri-bərabər yanaşılır.
Məsələn , Belçikada 100-ə yaxın katolik Dövlət Şurasından bütün dini toplantıların (dəfn mərasimləri istisna olmaqla) dayandırılmasını ləğv etməyi xahiş edərək, böyük izdihamın dükanlara getməsinə icazə verilməsinin ədalətsizlik olduğunu iddia edərək, ayinlərə icazə verilmədiyini, qaydaların “qeyri-mütənasibliyi və [ölkənin] konstitusiyasında təmin edilən dini azadlığının pozulmasını iddia edib.”
- 69 ölkə və ərazidə (35%) bir və ya bir neçə dini qrup COVID-19 pandemiyası ilə bağlı ictimai sağlamlıq qaydalarına əməl etmədi.
- Daha çox sayda ölkədə (94 və ya 47%) dini liderləri və ardıcılları evdə ibadət etməyə, sosial məsafəyə riayət etməyə, əl yuma və ya maska taxmaq kimi digər ehtiyat tədbirləri görməyə, koronavirusun yayılmasını yavaşlatmaq üçün təşviq edildilər. Məsələn, Kanadada bir neçə toplanış yerləri, koronavirusun yayılmasını məhdudlaşdırmaq üçün qoyulan məhdudiyyətlərə baxmayaraq, xidmətlərini davam etdirdi. Britaniya Kolumbiyası ştatının Çilvak şəhərindəki Azad Greys Baptist Kilsəsi və Azad İslahat Kilsəsinin liderləri toplantılara qoyulan məhdudiyyətlərin onların hüquq və azadlıqlarını pozduğunu müdafiə etdilər. ABŞ – da Luiziana ştatında bir keşiş kilsədə xidmətlər keçirməklə qubernatorun evdə qalma əmrlərinə etiraz etdi və yüzlərlə ardıcıllara “qorxmaqdan başqa qorxacaq bir şeyləri olmadığını” söylədi.
- Xəbər məqalələri və digər məlumat mənbələri pandemiyanın qarşısını almaq üçün hökumət rəsmiləri və dini qrupların əməkdaşlıq etdiyi 55 ölkəni (28%) müəyyən edib.
- Bəzi ölkələrdə müxtəlif dini qruplar həm karantin rejiminə, həm də digər ictimai sağlamlıq məhdudiyyətlərinə qarşı çıxdılar və təbliğ etdilər. 18 ölkədə hökümət dini qrupları və ya toplantıları COVID-19-un yayılması ilə əlaqələndirdi. Və 39 ölkədə (bütün öyrənilənlərin 20%-i) fərdi şəxslər və ya qruplar virusun yayılmasını dini qruplarla əlaqələndiriblər. ABŞ-ın Beynəlxalq Dini Etiqad Azadlıqları Komissiyasının məlumatına görə, Pakistanda İran dini ziyarətdən qayıdan Hazara etnik şiə müsəlmanları ölkənin qərb əyalətinin rəsmiləri COVID-19-u yaymaqda ittiham ediblər. Kambocada Əksəriyyəti Buddist olan 2020-ci ilin mart ayında Səhiyyə Nazirliyi, Kamboca müsəlmanlarının geri qayıtmazdan əvvəl Malayziyadakı dini mərasimdə COVID-19-a yoluxduğuna dair xəbərlər ortaya çıxdıqdan sonra, infeksiya nisbəti məlumatlarına onlar haqqında xüsusi bir kateqoriya daxil edərək müsəlmanlara diqqət çəkməyə başladı. Daha sonra bəzi müsəlmanlar şübhə və ayrı-seçkiliklə üzləşdiklərini bildiriblər. Bəzi Kambocalı iş adamları müsəlmanlara mal satmaqdan imtina etdiyi, digər qeyri-müsəlmanların isə yalnız müsəlmanların yanında maska taxdıqları bildirilib. Müsəlmanlar 15 ölkədə belə qızışdırıcı çıxışların hədəfinə çevrilib. Məsələn, Hindistanda #CoronaJihad kimi islamofob haştaqlar sosial mediada geniş yayılıb. Bu arada, xristian qrupları 9 ölkədə COVID-19 yaymaqda günahlandırılıb. Türkiyədə erməni pravoslav kilsəsinin qapısı yandırılıb və bir nəfər polisə bunu “koronavirusu Türkiyəyə onlar [erməni xristianlar] gətirdikləri üçün etdiyini” deyib.
Ümumilikdə, Mərkəzi Hökumət Məhdudiyyətləri İndeksi (GRI) və Sosial Qarşıdurma İndeksində (SHI) toplanmış xallar 2020-ci ildə kifayət qədər sabit qalıb. Dini inanclara və təcrübələrə təsir edən qanunlar, siyasətlər və hökumət rəsmilərinin fəaliyyətlərini əhatə edən GRI ( Hökümət məhdudiyyətləri indeksi) üzrə median xal. – 2019-cu ildəki 2,9-dan 2020-ci ildə 2,8-ə düşüb. Fərdi şəxslər və təşkilatlar tərəfindən dinlə bağlı düşmənçilikləri əhatə edən SHI üzrə median xal 2019-cu ildəki 1,7-dən 2020-ci ildə 1,8-ə qədər bir qədər artıb. (Hər iki indeks üzrə ballar 0-dan 10-a qədərdir).
Elnur Süleymanzadə
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzi
