İkitərəfli münasibətlərimizin dinamik inkişaf etdiyi ölkələr sırasında İtaliya xüsusi yer tutur. Həmin münasibətlərin əsası İtaliyanın Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini 1 yanvar 1992-ci il tarixində tanıması, 8 may 1992-ci il tarixində isə iki ölkə arasında diplomatik əlaqələr qurulması ilə yaradılıb. 1997-ci ilin martında İtaliya Cənubi Qafqaz ölkələri arasında ilk dəfə Azərbaycanda öz səfirliyini təsis edib, 2003-cü ilin dekabrında isə Azərbaycanın İtaliyada səfirliyi fəaliyyətə başlayıb. İtaliya və Azərbaycan dövlətləri arasındakı müsbət mənzərəni xarakterizə edən amillər çoxdur. İlk öncə bu ölkəmizin dünya siyasətində yeri və rolu ilə bağlıdır. Əminliklə demək olar ki, Azərbaycanın uğurlu enerji siyasəti, ümumən beynəlxalq siyasətdəki prinsipiallığa söykənmiş rasionallıq və balanslılığı ölkəmizin qlobal aktora çevrilməsində mühüm halqadır. Ölkələrimiz arasında əməkdaşlıq bu halqanın Avropa seqmentinin aktivliyi baxımından nümunəvidir.
İtaliya ilə Azərbaycan arasında əlaqələrin yaxşılaşdırılmasına onların mövcud iqtisadi, mədəni və diplomatik əlaqələri nəzərə alınmaqla bir neçə strateji perspektivdən baxmaq olar. İkitərəfli münasibətlərin möhkəmləndirilməsi üçün əsas perspektivlər bunlardır:
- İqtisadi və enerji əməkdaşlığı, ticarət və investisiya.
- Mədəni diplomatiya və təhsil mübadiləsi.
- Turizmin inkişafı və təşviqi.
- Diplomatik əməkdaşlıq və siyasi dialoq.
- Dayanıqlı inkişaf və Yaşıl İqtisadiyyat.
- Azərbaycan xüsusilə Cənub Qaz Dəhlizi və Xəzər regionundan Avropaya təbii qaz tədarük edən Trans Adriatik Boru Kəməri (TAP) vasitəsilə İtaliya üçün əsas enerji təchizatçısıdır. Bu enerji əlaqələrinin, o cümlədən bərpa olunan enerji layihələrinin genişləndirilməsi uzunmüddətli tərəfdaşlıqları gücləndirə bilər. İtaliya artıq Azərbaycanın ən böyük ticarət tərəfdaşlarından biridir. Xüsusilə, tikinti texnologiya və kənd təsərrüfatı kimi sektorlarda qeyri-neft sektoru ticarətinin genişləndirilməsi iqtisadi mübadilələri şaxələndirə bilər. İtaliya şirkətləri Azərbaycanın işğaldan azad olunan ərazilərində – Qarabağda da aktiv fəaliyyət göstərirlər. İtaliya şirkətlərinin investisiyaları, gördüyü işlər miqyasına görə Türkiyə şirkətlərindən sonra ikinci yerdədir. İtaliya şirkətləri işğaldan azad olunmuş dörd rayonda – Ağdam, Füzuli, Qubadlı və Kəlbəcərdə su elektrik stansiyalarını avadanlıqlarla təchiz edib. Bu İtaliya şirkətlərindən ən qabaqcılı və ən çox investisiya yatırımı edən isə “Ansaldo” şirkətidir. Əlavə olaraq, bizim Memorial və Zəfər muzeylərimiz təkcə Bakıda deyil, işğaldan azad olunmuş şəhərlərdə də İtaliya şirkətləri tərəfindən dizayn olunub və tikiləcək. İnfrastruktur layihələrinə qarşılıqlı investisiyaların təşviqi və İtaliya-Azərbaycan biznesləri arasında birgə müəssisələrin təşviqi iqtisadi əlaqələri gücləndirəcək.
- Sərgilər, film festivalları və kulinariya tədbirləri kimi hər iki ölkənin zəngin irsini təbliğ edən mədəni proqramların genişləndirilməsi qarşılıqlı anlaşmaya kömək edə bilər. İtaliyanın incəsənət və dizayn sahəsində zəngin tarixi və Azərbaycanın adət-ənənələri əməkdaşlıq nöqtələrinə çevrilə bilər.
Təhsil mübadiləsində, humanitar-mədəni əlaqələrin inkişafında ADA universiteti ilə İtaliya universitetləri arasında İtaliya-Azərbaycan Universiteti xüsusi qeyd olunub. İtaliyanın Boloniya Universiteti, Milan Universiteti, Roma Universiteti və Tor Verqata Universiteti kimi məşhur universitetlərində 2000’ə yaxın azərbaycanlı tələbə təhsil alır. İtaliya və Azərbaycan universitetləri arasında daha çox tələbə mübadiləsi proqramlarının yaradılması, eləcə də texnologiya, elm və arxeologiya kimi sahələrdə birgə tədqiqat təşəbbüsləri daha güclü intellektual və akademik körpülər qura bilər.
- Hər iki ölkə zəngin turizm potensialına malikdir. İtaliya mədəniyyətinin Azərbaycanda və əksinə; birgə turizm kampaniyaları, birbaşa uçuşlar və asan viza qaydaları vasitəsilə turistlərin sayını artıra və hər iki ölkədən olan insanlar arasında şəxsi əlaqələri gücləndirə bilər.
- Regional təhlükəsizlik, xüsusəndə Qafqaz regionu və Avropanın enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı davamlı diplomatik fəaliyyət vacib olaraq qalacaq. İtaliya Aİ-nin üzvü kimi regional münaqişələrdə, məsələn Ermənistan və Azərbaycan arasındakı sülh danışıqlarında vasitəçilik və ya dəstək rolunu oynaya bilər. Beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində hər iki ölkə iqlim dəyişikliyi, miqrasiya və regional sabitlik kimi qlobal problemləri həll etmək üçün BMT, NATO və ATƏT kimi çoxtərəfli təşkilatlarda daha çox əməkdaşlıq edə bilər. İtaliya Aİ-nin Şərq tərəfdaşlığı çərçivəsində Avropa İttifaqı-Azərbaycan əlaqələrinin daha sıx olmasını müdafiə edə bilər.
- Hər iki ölkə yaşıl texnologiyaların inkişafı sahəsində əməkdaşlıq edə bilər, xüsusən də İtaliya yaşıl enerjiyə keçid edərkən Azərbaycanla iqtisadiyyatını şaxələndirmək istəyir. Günəş, külək və su enerjisi layihələrində birgə müəssisələr əməkdaşlıq sahəsi ola bilər. İtaliya və Azərbaycan biomüxtəlifliyin qorunması, çirklənmənin azaldılması və dayanıqlı turizmin təşviqinə diqqət yetirməklə Xəzər dənizi regionu və İtaliyanın sahilyanı əraziləri kimi ərazilərdə mühafizə səyləri üzərində işləyə bilərlər.
Bu sahələrə diqqət yetirməklə, İtaliya və Azərbaycan enerji və iqtisadiyyatdan tutmuş mədəniyyət və diplomatiyaya qədər bir çox sektorları əhatə edən tərəfdaşlıqdan faydalanaraq münasibətlərini inkişaf etdirməyə və dərinləşdirməyə davam edə bilərlər.
Məmmədov Hüseyn
Azərbaycan Universiteti
