Son illərdə Azərbaycanın ali təhsil sistemi, dünya miqyasında tanınan universitetlərin reytinqlərində iştirak etməməsi ilə bağlı ciddi tənqidlərə məruz qalır. Məsələn, “The 2024-2025 Best Global Universities” reytinqində 2,250 universitet arasında Azərbaycan universitetlərinin yer almadığı görünür. Bu vəziyyət, ölkəmizin təhsil sisteminin keyfiyyəti ilə bağlı suallar doğurur. Beynəlxalq reytinqlərdə iştirak etməməyin səbəblərini və bunun nəticələrini araşdırmaq vacibdir.
Reytinqlərdə qiymətləndirmə kriteriyaları
Beynəlxalq reytinq platformaları, universitetlərin keyfiyyətini yalnız onların yerli göstəriciləri ilə deyil, həmçinin qlobal tədqiqat reputasiyası, nəşr sayı, beynəlxalq əməkdaşlıq və sitat təsiri kimi müxtəlif meyarlarla qiymətləndirir. Məsələn, “The QS World University Rankings” reytinqində qiymətləndirilən meyarlar arasında akademik reputasiya, işəgötürənlərin reputasiyası, fakültə/şagird nisbəti, beynəlxalq fakültə və tələbələrin sayı da var.
Azərbaycan universitetlərinin beynəlxalq reytinqlərdə olmaması, onların bu kriteriyalara cavab verməməsi ilə izah olunur. Tədqiqat fəaliyyətinin zəif olması, universitetlərin qlobal tədqiqat şəbəkələrində iştirak etməməsi, nəticə etibarilə onların reputasiyasını zəiflədir. Məsələn, 2022-ci ildə Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq nəşrlərdəki iştirak nisbəti 20% -dən az olub, bu isə qonşu ölkələrə nisbətən əhəmiyyətli dərəcədə aşağıdır.
Maliyyə resursları və infrastruktur
Beynəlxalq reytinqlərdə iştirak etməmənin bir digər səbəbi, maliyyə və infrastruktur problemləridir. Azərbaycanda ali təhsil müəssisələrinin 40%-i, müasir laboratoriyalara və tədqiqat resurslarına malik deyil. Eyni zamanda, beynəlxalq standartlara uyğun infrastrukturların olmaması, tədqiqatların keyfiyyətini və miqyasını məhdudlaşdırır. Bu problemlər, universitetlərin qlobal miqyasda rəqabət qabiliyyətini azaldır.
Beynəlxalq əməkdaşlıq
Beynəlxalq əməkdaşlıq, universitetlərin beynəlxalq reytinqlərdə yer alması üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, Türkiyə universitetləri 91 universitet ilə beynəlxalq əməkdaşlıq edərək, “Times Higher Education” reytinqində öz yerini əldə edib. Gürcüstanın ali təhsil müəssisələri də, regionda daha aktiv olublar. 2022-ci il reytinqində Gürcüstanın 3 universiteti, Ermənistanın 1 universiteti, Qazaxıstanın 2 universiteti yer almışdır. Bu, onların beynəlxalq tədqiqat platformalarında iştirak etdiklərini və qlobal standartlara uyğun olduqlarını göstərir.
Müqayisə və statistika
Müqayisə edəndə, Azərbaycanda yalnız 8 universitet beynəlxalq reytinqlərdə adını hallandırsa da, qonşu Gürcüstanda bu rəqəm 10-dan çoxdur. 2021-ci ildən etibarən Gürcüstanın ali təhsil sistemi, beynəlxalq standartları qəbul edərək, tələbə mübadiləsi proqramlarını genişləndirib, bu isə universitetlərin tanınmasını artırıb. Bunun nəticəsində, Gürcüstan universitetləri, Qərbi Avropada tədqiqat əməkdaşlığı ilə məşhurdur.
Nəticə olaraq, Azərbaycan universitetlərinin beynəlxalq reytinqlərdə yer almaması, yalnız yüksək bal toplayan tələbələrin və prezident təqaüdçülərinin qəbul olunması ilə ölçülməməlidir. Bu, daha geniş və dərin bir analiz tələb edir. Universitetlərin beynəlxalq reytinqdə yer alması, onların tədqiqat fəaliyyətinin artırılması, müasir infrastrukturun yaradılması və beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi ilə mümkündür. Azərbaycan ali təhsil sisteminin beynəlxalq səviyyədə tanınması üçün ciddi islahatlar və strateji yanaşmalar tələb olunur.
Azərbaycanda universitetlərin beynəlxalq reytinqlərdə olmaması, yalnız tədqiqat fəaliyyətinin zəif olması ilə deyil, həm də maliyyə və infrastruktur problemləri, beynəlxalq əməkdaşlığın azlığı ilə bağlıdır. Bu səbəbləri aradan qaldırmadıqca, Azərbaycan universitetlərinin beynəlxalq miqyasda tanınması mümkün olmayacaq.
Kamran Əsədov
